گفتار درمانی گفتاردرمانی در شهر زنجان
برای تشخیص دقیق اختلالات بلع نیازمند ارزیابی های ابزاری هستیم و امروزه ابزار های متنوع و کاربردی بسیاری برای این منظور استفاده می شود که اهم آنها را در زیر ذکر می کنیم
- ویدئو فلوروسکوپی (VideoFruoroscopic Swallow Study): یکی از رایجترینابزارهای ارزیابی بکار گرفته شده برای تعیین ماهیت و میزان اختلال بلع دهانی حلقی VFSS است. مطالعاتی که از فلوروسکوپی با فرمت ویدئویی یا دیجیتال استفاده می کنند امکان تحلیل دقیق فرایند بلع دهانی حلقی را می دهند. این روش اتیولوژی اختلال بلع را تشخیص نمی دهد، بلکه جزئیات بدعملکردی بلع دهانی حلقی را تعیین کرده و در خصوص تصمیم گیری در رابطه با رویکردهای درمانی کمک کننده است.
- لارینگوسکوپی فایبراپتیک انعطاف پذیر از طریق بینی (Transnasal Flexible Fiberoptic Laryngoscopy): روش مناسبی برای ارزیابی حنجره و تارهای صوتی می باشد. به وسیله ی TFL آناتومی حلق و حنجره ، دیواره ی آریتنوئید ها، تقارن و هماهنگی دو طرف مسیر هوایی – گوارشی (Airodigestive)، باقیمانده ی بلعه در ولکولا (Vallecula) و سینوس پریفورم را می توان مشخص نمود. برخورد TFL با چین های اپیگلوتیک و آری اپیگلوتیک توصیه نمی شود چون باعث تحریک سرفه و یا اسپاسم حنجره می شود. این ابزار در روند درمان بیمارانی که نیازمند تزریق در تار صوتی فلج شده می باشند بوسیله تزریق سم بوتولیسم استفاده می شود.
- ارزیابی آندوسکوپی فایبراپتیک بلع (Fiberoptic Endoscopic Evaluation of Dysphagia): این ابزار انتقال بلعه در طول بلع را ارزیابی می کند که در طول ان می توان سرعت بلع حلقی، ریزش بلعه آماده نشده به حلق و حنجره و ترشحات باقیمانده را بررسی کرد. FEES می تواند به مدت طولانی در بدن باقی بماند. همچنین بلع با استفاده از رویکردن های جبرانی و تغییر وضعیت گردن در حالیکه آندوسکوپ در جای خود می باشد می تواند ارزیابی شود.
- ارزیابی آندوسکوپی فایبراپتیک بلع با تحریک حسی ( Fiberoptic Endoscopic Evaluation of Dysphagia with Sensory Testing): این ابزار فرایند بلع را از لحاظ حسی و حرکتی ارزیابی می کند به طوری که با تماس ظریف نوک آندوسکوپ با بافت های حلق حنجره ای ، واکنش بیمار نسبت به این تحریک ارزیابی می شود. این روش تنها ابزار ارزیابی رفلکس های حفاظت راه هوایی حنجره و همچنین انتقال بلعه می باشد. سایر تست های ارزیابی بلع ، ظرفیت حمایتی مسیر هوایی را نادیده می گیرند. با این ابزار آسپیراسیون خاموش نیز قابل پیش بینی است.
- بلع باریم اصلاح شده (Modified Barium Swallow): نوعی ارزیابی پویای بلع که در گذشته به نام Cookies Swallow معروف بود. MBS معمولا با مایع باریم شروع می شود مگر اینکه مشکلاتی در بلع مایعات باشد، در ادامه از مایع غلیظ باریم، پوره و جامدات باریم نیز استفاده می کنند. تا به غلظت مناسب برای بلع بیمار برسند در حین MBS اشعه ی ایکس از قسمت جلو و کنار تابانده می شود. این تست همانند FEES و FEESST قادر به ارزیابی غلظت ها و وضعیت های مختلف در بلع می باشد و می تواند هنگام مانورهای بلعی و درمانهای جبرانی مورد استفاده قرار گیرد. در MBS ممکن است آسپیراسیون و نفوذ (Penetration) اتقاق بیفتد که باید به محل و وسعت آن توجه کرد.
- مانومتری (Manometry): مانومتری یک ارزیابی کمی و کیفی از حرکت خودبه خودی ، فشار و هماهنگی مری انجام میدهد. برای ارزیابی عملکرد اسفنگترهای مری و حرکت خودبه خودی مری از آن می توان استفاده کرد. همچنین مانومتری در تشخیص ناهنجاریهای حرکتی مثل اسکلرودرما (Scleroderma) ، دیابت ملیتوس و … به کار برده می شود. عملکرد این ابزار طوری است که فشردگی کاتدر (Catheter) در مقابل دیواره ی حلق بوسیله ی زبان باعث یک موج ناگهای و قله مانند در نمودار می شود و سپس این موج مانومتری به شکل دامنه کم و مدت زیاد ادامه می یابد که نشان دهنده ی شروع امواج دودی حلق می باشد. فشار دریچه ی فوقانی مری با اندازه گیری فشار ناحیه ای بالای مری قابل ارزیابی است.
- ویدئو مانومتری (Video Manometry): در این روش تصاویر رادیوگرافیک از حرکت ساختار هایی که بلعه از میان آنها عبور می کند تهیه می شود و ارتباط آن با فشار های لوله ی گوارش مورد بررسی قرار می گیرد.
- فراصوت (Ultasound): این تکنیک از صدایی با فرکانس بالا ( بیش از ۲ مگاهرتز) به منظور به دست آوردن تصاویر داینامیک از بافت نرم استفاده می کند. چون این امواج از استخوان و غضروف عبور نمی کنند ، استفاده از آن محدود به بافت های نرم حفره دهان و حلق دهانی می شود. این روش کاملا غیر تهاجمی می باشد و از تابش یونیزه کننده استفاده نمی کند . از این روش برای مطالعات مرحله ی آماده سازی بلعه و انتقال آن بسیار استفاده می شود و برای ارزیابی کودکان بسیار کاربردی است. اولتراسونو گرافی (Ultrasonography) به بلعه خاصی نیاز ندارد و در آن می توان از غذای معمولی استفاده کرد.
- تصویر برداری تشدید مغناطیسی (Magnetic Resonanse Imaging): برای تصویر برداری بافت نرم استفاده می شود و بیشتر از سی تی اسکن (CT Scan) زمان می برد.
- تصویر برداری تشدید مغناطیسی با سرعت بالا (High Speed Magnetic Resonanse Imaging): این تکنیک می تواند آنالیز داینامیکی از فاز حلقی بلع فراهم کند که به وسیله ی MRI امکانپذیر نیست.
- توموگرافی کامپیوتری (Computed Tomography): برای شان دادن قسمت های مشخصی از سر ، گردن یا مسیر هوایی-گوارشی به کار می رود و بیشترین کاربردنش در تشخیص محل و وسعت ضایعه است. CT نسبت به MRI ارزانتر است و بافت استخوانی را بهتر نشان می دهد.
- ازوفاگوسکوپی فایبراپتیک انعطاف پذیر (Flexible Fiberoptic Esophagoscopy): آندوسکوپی لوله ی فوقانی مسیر هوایی-گوارشی برای نمونه برداری از نئوپلاسم توصیه می شود در این روش آندوسکوپ از راه دهان وارد می شود به دریچه ی فوقانی مری می رسد پس از آن وارد مری شده و به دریچه ی تحتانی مری می رسد که بیمار باید فوت کند تا دریچه ی تحتانی مری باز شود و آندوسکوپ عبور نماید و به معده برسد معاینه ی آندوسکوپیک لوله ی گوارشی تحت عنوان Esophagogastrodudenoscopy (EGD) شناخته می شود که این روش بهترین راه تشخیص بیماری ریفلاکس معدی-مروی (GERD) ، زخم های مری، اختلالات عفونی و نئوپلاسم ها می باشد.
- سینتیگرافی (Scintigraphy): در این روش بیمار بلعه ی آغشته به ماده ی رادیو اکتیو را می بلعد و یک دوربین خاص تصاویر را تهیه می کند. این ابزار قادر به تعیین و ردیابی آسپیراسیون ، محاسبه ی زمان انتقال، کشش (pooling) بلعه ی باقی مانده می باشد. مقدار ماده ی آسپیره شده در هر ناحیه را نیز می توان توسط کامپیوتر متصل به این ابزار مشخص کرد. این روش برای ارزیابی های بلند مدت نسبت به MBS مناسب تز بوده و در آن می توان از غذای معمولی استفاده کرد.
- نظارت PH دو لوله (Dual-Probe PH Monitoring): یکی از وشهای نظارت بر PH مری است که در آن از دو لوله (Probe) استفاده می شود لوله ی دور (Distal Probe) در ۵ سانتی متری بالای درچه ی تحتانی مری و لوله ی نزدیک (Proximal Probe) در نزدیکی و زیر دریچه ی فوقانی مری. از بیمار خواسته میشود که زمان های غذا خوردن ، خوابیدن وانجام هر فعالیت دیرگ را ثبت کند. همچنین مهم است که بیمار هر نوع ناراحتی ای را که تجربه می کند را ثبت کند مثل سوزش سر دل، درد سینه ، سرفه، خس خس و زمانی که این علائم رخ می دهند.
- الکترومایوگرافی (ElectroMyoGraphy): با EMGمی توان فعالیت عضله را اندازه گرفت و تشخیص داد که آیا نقص عصبی یا عصبی-عضلانی وجود دارد یا خیر ولی محل دقیق ضایعه مشخص نمی شود
- تصویر برداری تشدید مغناطیسی عملکردی (Functional Magnetic Resonance Imaging): به وسیله ی FMRI مشخص می شود که چه مکانیسم های عصبی ای حین گفتار و بلع درگیر می شوند.
- توموگرافی انتشار پوزیترون (Positron Emission Tomography): مثل FMRI ، فعالیت عصبی حین حرکت های خاص را ارزیابی می کند. این روش اگر چه تعاجمی نیست ولی خطر پرتو افکنی را در بر دارد.
منبع
Murray T, Carrau RL. (2006).Clinical Management of Swallowing Disorders
Jeri A. Logemann. Evaluation and Treatment of Swallowing Disorders
