عصب سه قلو

عصب سه قلو (Trigeminal nerve)

عصب سه قلو بعنوان زوج پنجم و ضخیم ترین عصب از  اعصاب دوازده گانه مغزی است که دارای الیاف حسی و حرکتی است.  هسته حسی این عصب بصورت نوار طویلی است که در تمام ساقه مغز (از مزانسفال تا حد  فوقانی نخاع) کشیده شده در حالیکه هسته حرکتی آن در نیمه فوقانی کف بطن چهارم قرار دارد.  تنه این عصب  از سطح قدامی طرفی پل مغزی خارج می شود و با وارد شدن به حفره جمجمه ای میانی (در حد خلفی سینوس کاورنوزوس) در ضخامت دو لایه از سخت شامه قرار  می گیرد و در این ناحیه ضمن اینکه منجر به تشکیل عقده سه قلو (Trigeminal ganglion) می شود  به سه شاخه  افتالمیک،  ماکزیلاری و ماندیبولار تقسیم  می گردد.

 

– شاخه افتالمیک (Ophthalmic nerve)

دارای الیاف حسی است که در ضخامت سخت شامه حد تحتانی جدار خارجی سینوس کاورنوزوس به سمت شکاف کاسه چشمی فوقانی می رود. قبل از ورود به حفره اربیت شاخه ای تحت عنوان راجعه مننژیال از این عصب جدا می شود و در ضخامت سخت شامه به عقب بر می گردد تا حس چادر مخچه را تامین نماید.
عصب افتالمیک با ورود به حفره اربیت به سه انشعاب فرونتال, لاکریمال و نازوسلیار تقسیم می شود.

 

– شاخه ماگزیلاری (Maxillary nerve)

بعنوان دومین شاخه عصب سه قلو اجتماعی از الیاف حسی است که ضمن عبور از سوراخ گرد (Foramen rotundom) در کف جمجمه وارد حد فوقانی حفره پتریگوپالاتین می شود و سر انجام بعنوان عصب اینفرا اربیتال به ناودان همنام خود در کف حفره اربیت نفوذ می کند. انشعابات این عصب عبارتند از:
• شاخه مننژیال که در مدخل سوراخ گرد از این عصب جدا می شود و در سخت شامه کف حفره جمجمه ای قدامی و میانی انتشار می یابد.
• شاخه های ارتباطی با گانگلیون پتریگوپالاتین که از این طریق حس مخاط کام را دریافت می نمایند و همچنین الیاف پس عقده ای پاراسمپاتیک زوج ۷ را از این گانگلیون (از طریق شاخه ارتباطی عصب ماکزیلاری با عصب لاکریمال) به غده اشک منتقل می نمایند.
• شاخه های آلوئولار خلفی فوقانی (Superior posterior alveolar branch) که ضمن نفوذ در سطح خلفی استخوان ماگزیلا به ریشه دندانهای آسیای بزرگ وارد می شوند و به این دندانها عصب می دهند.
• شاخه های آلوئولار میانی فوقانی (Superior middel alveolar branch) که از کف حفره اربیت در جدار سینوس فک فوقانی به سمت دندانهای آسیای کوچک این فک می روند و به ریشه این دندانها وارد می شوند.
• شاخه های آلوئولار قدامی فوقانی (Superior anterior alveolar branch) نیز در حد قدامی کف حفره اربیت در جدار سینوس فک به سمت دندانهای پیش و نیش می روند و به ریشه این دندانها وارد می شوند.
• شاخه اینفرا اربیتال (Infraorbital branch) بعنوان آخرین شاخه عصب ماکزیلاری ضمن عبور از سوراخ همنام خود (پایین تر از کنار کاسه چشمی تحتانی) در پلک تحتانی، حد طرفی بینی و لب فوقانی منتشر شده و حس این نواحی را تامین می نماید.

 

– شاخه مندیبولار (Mandibular nerve)

بعنوان سومین شاخه عصب سه قلو شناخته می شود که هم دارای الیاف حسی و هم دارای الیاف حرکتی است. این عصب در کف حفره جمجمه ای میانی از سوراخ بیضی(Foramen oval) می گذرد و به حفره اینفرا تمپورال وارد می شود. این شاخه از عصب زوج ۵ نیز به سهم خود دارای انشعاباتی است که به شرح ذیل می توان از آن نام برد.
• شاخه مننژیال که در زیر سوراخ بیضی و قبل از اینکه عصب به دو تنه قدامی و خلفی تقسیم شود از عصب ماندیبولار جدا می شود و در مسیر شریان مننژیا مدیا (از طریق فورامن اسپینوزوم) به سخت شامه حفره جمجمه ای قدامی وارد می شود و در تامین حس آن شرکت می کند.
• عصب عضله پتریگوئید داخلی (Nerve for medial pterygoid) نیز از تنه عصب ماندیبول جدا می شود و ضمن اینکه به عضله همنام خود عصب می دهد شاخه هایی برای دو عضله کشنده پرده کامی و کشنده پرده صماخ از آن صادر می شود.

شاخه های تنه قدامی عصب ماندیبول عبارتند از: 

•  عصب ماضغه ای (Msseteric nerve) که پس از جدا شدن از تنه قدامی از بریدگی استخوان ماندیبول (در حد فاصل زایده کرونوئید و کندیل) عبور نموده و از عمق عضله ماستر در این عضله نفوذ می کند و باعث فعالیت این عضله می گردد.
• عصب عضله پتریگوئید خارجی (Nerve for lateral pterygoid) نیز ضمن انشعاب از تنه قدامی در عضله همنام خود نفوذ می نماید و باعث حرکت این عضله می شود.
• شاخه های تمپورال عمقی (Deep temporal branches) که معمولا دو یا سه عدد هستند و از عمق عضله گیجگاهی در آن نفوذ می نمایند و منجر به انقباض این عضله می گردند.
• شاخه بوکال (Buccal nerve) که با انشعاب از تنه قدامی در حد فاصل عضلات پتریگوئید داخلی و خارجی در حفره اینفرا تمپورال ظاهر می شود و در عضله بوکسیناتور نفوذ می نماید. این شاخه از عصب دارای ماهیت حسی است و حس مخاط گونه و حس عضله بوکسیناتور را انتقال می دهد.

شاخه های تنه خلفی عصب ماندیبول عبارتند از:

• عصب آلوئولار اینفریور (Inferior alveolar nerve) که وارد کانال ماندیبول می شود و در ضخامت فک تحتانی به ریشه های دندانی آسیای بزرگ و کوچک این فک عصب می دهد. این عصب در مقابل سوراخ چانه ای (Mental foramen) به دو شاخه منتال (Mental) و اینسیزیو(Insisive) تقسیم می شود که انشعاب اولی از سوراخ همنام خود در استخوان ماندیبول خارج گردیده و در پوست چانه انتشار می یابد در حالیکه انشعاب دیگر به ریشه دندانهای پیشین فک تحتانی وارد می شود.
  • توضیح: قبل از اینکه عصب آلوئولار اینفریور وارد کانال ماندیبول شود شاخه ای تحت عنوان عصب میلوهیوئید (Mylohyoid nerve) از آن جدا می شود که در شیار همنام خود از استخوان ماندیبول پایین می رود و به عضله میلوهیوئید عصب می دهد. از عصب عضله میلوهیوئید شاخه ای نیز برای بطن قدامی دیگاستریک جدا می شود.
• عصب زبانی یا لینگوال (Lingual nerve) که ضمن جدا شدن از تنه خلفی عصب ماندیبول, طناب صماخی (از زوج ۷) به آن اضافه می شود. عصب لینگوال سپس به موازات عصب آلوئولار اینفریور از سطح عضله پتریگوئید داخلی پایین می آید وارد حفره دهان می شود و در دو سوم قدامی زبان منتشر می گردد. عصب لینگوال ضمن عبور از کف دهان در موقعیتی قرار می گیرد که با مجرای غده بزاقی ساب ماندیبول تقاطع حاصل می کند. در این شرایط عصب از خارج به داخل و مجرای ساب ماندیبول از داخل به خارج متمایل شده و از یکدیگر می گذرند. عصب لینگوال همچنین در کف دهان با گانگلیون ساب ماندیبول مرتبط می گردد. الیاف پاراسمپاتیک پیش عقده ای زوج ۷ که از طریق طناب صماخی به عصب لینگوال اضافه شده و از این طریق تا کف دهان حمل می شوند در این ناحیه به گانگلیون ساب ماندیبول وارد شده و پس از اینکه در این گانگلیون پس عقده ای شدند به عنوان الیاف ترشحی به غدد بزاقی ساب لینگوال و ساب ماندیبول وارد می شوند. علاوه بر این حس چشایی دو سوم قدامی زبان نیز از طریق عصب لینگوال به طناب صماخی منتقل شده و به هسته چشایی زوج ۷ انتقال می یابد.
• عصب گوشی – گیجگاهی (Auriculotemporal nerve) یکی دیگر از انشعابات تنه خلفی است که ضمن جدا شدن از این تنه دارای دو ریشه قدامی و خلفی است. این دو ریشه در حد داخلی مفصل تمپورو- ماندیبولار (Temporomandibular joint) به هم می پیوندند و حلقه ای ایجاد می کنند که شریان مننژ یا مدیا از درون آن می گذرد و سپس وارد جمجمه می شود. عصب گوشی – گیجگاهی سپس از عقب گردن کندیل ماندیبول از عمق به سطح می آید و در جلوی لاله گوش منتشر می شود. این عصب از طریق شاخه های گوشی خود حس پوستی جلوی لاله گوش و ناحیه پاروتید را تامین می کند در حالیکه شاخه گیجگاهی آن در منطقه گیجگاه انتشار یافته و حس پوستی این ناحیه را دریافت می نماید.