گفتار درمانی گفتاردرمانی در شهر زنجان
نظریه رشد مرحله‌ای پیاژه (Piaget’s theory of cognitive development)
نظریه رشد مرحله‌ای پیاژه، نظریه‌ای است دربارهٔ رشد.پیاژه به مطالعهٔ تواناییهای کودکان، که به طور طبیعی رشد می‌کنند، و تعاملات انان با محیط، علاقه‌مند شد. علت این علاقه تا حد زیادی، مشاهدهٔ رشد و رفتارهای فرزندان خودش بود. پیاژه بر این باور بود که در فرایند رشد، خود کودک شرکت کننده‌ای فعال است و دست روی دست نمی‌گذارد تا رشد بیولوژِیک یا محرک‌های خارجی، کار خودشان را بکنند. او کودکان را دانشمندانی کنجکاو می‌دانست که به تحقیق و آزمایش دربارهٔ اشیای درون محیط دست می‌زنند تا ببینند چه اتفاقی خواهد افتاد. مثلاً، اگر گوش عروسک خود را بمکم، چه اتفاقی خواهد افتاد؟ و یا اگر بشقابم را به سمت لبهٔ میز هل دهم، چه خواهد شد. نتیجهٔ این آزمایش‌ها، برای ساختن طرحواره‌ها به کار می‌رود. طرحواره عبارت است از نظریه یا مدلی دربارهٔ این که اشیا و رویدادهای اجتماعی و فیزیکی چگونه عمل می‌کنند. هم چنین کودکی که با رویداد و یا شیء تازه مواجه تلاش می‌کند تا ان را جذب نماید. جذب به معنی درک اشیا و رویدادهای تازه، بر اساس طرحواره‌های از پیش موجود می‌باشد. به باور پیاژه اگر تجربهٔ تازه در طرحوارهٔ موجود جا نشود، کودک مانند همهٔ دانشمندان خوب، اقدام به انطباق خواهد کرد. انطباق یعنی دگرگون کردن طرحواره برای انکه اطلاعات تازه در ان جا شوند. به این ترتیب جهان بینی کودک گسترش می‌یابد.
نخستین شغل پیاژه پس از فوق لیسانس روان شناسی، کار در آزمایشگاه آلفرد بینه بود. پیاژه در طول کار، به این موضوع علاقه مند شد که چرا همهٔ کودکان اشتباهات مشابهی را انجام می‌دهند. نحوهٔ استدلال آنان با اشخاص بزرگسال چه تفاوتی دارد؟ او به مشاهدهٔ فرزندان خود پرداخت. به بازی کردن‌های آنان دقت کرد، به آنان سوالات و مسائل علمی و اخلاقی ساده داد و از آنها خواست که دلیل پاسخ‌های خود را بگویند. مشاهده‌های پیاژه او را متقاعد کرد که توانایی کودکان در تفکر و استدلال از یک سری مراحل عبور می‌کند، مراحلی که از لحاظ کیفی با یکدیگر تفاوت دارند. او رشد ذهنی را به چهار مرحله کلی تقسیم نمود. هر یک از این مراحل از مراحلی کوچک تر تشکیل شده‌است. این چهار مرحله عبارت اند از: مرحلهٔ حسی-حرکتی، پیش عملیاتی، عملیات عینی و عملیات صوری.
– مرحلهٔ حسی حرکتی (Sensorimotor stage) – از بدو تولد تا ۲ سالگی
پیاژه دو سال نخست زندگی را مرحلهٔ حسی-حرکتی میداند. مرحلهٔ حسی حرکتی زمانی است که نوزادان مشغول کشف روابط بین اعمال و پیامدهای اعمال خویش هستند. آنها متوجه می‌شوند که برای دست یافتن به یک شیء تا چه اندازه باید دست خود را دراز کنند، و وقتی بشقاب را به سمت لبهٔ میز هل می‌دهند، چه روی می‌دهد. و به این ترتیب آنها کم کم، متوجه می‌شوند که وجودی مستقل دارند و بخشی از اشیای دیگر نیستند. کشف مهم در این مرحله، مفهوم پایداری و یا ماندگاری اشیا است. پایداری اشیا به این واقعیت اشاره می‌کند که یک شیء حتی اگر از جلوی چشمان کودک برداشته شود، به وجودیت خود ادامه خواهد داد هنگامی که یک کودک هشت ماهه می‌خواهد اسباب بازی خاصی را بردارد، اگر بر روی ان پارچه‌ای بیندازیم، او بلافاصله دست از تلاش بر خواهد داشت، انگار که علاقهٔ خود را به آن از دست داده است و مطمئن است که هر چیزی که به چشم نیاید وجود ندارد. او نه متعجب می‌شود و نه ناراحت. اما یک کودک ده ماهه، باز هم به دنبال اسباب بازی پنهان شده در زیر پارچه خواهد گشت. بچه‌های بزرگ تر که به مفهوم پایداری اشیا دست یافته‌اند، می دانند که آن شیء هنوز وجود دارد هر چند که دیده نمی‌شود. البته در این سن نیز کودک در جستجوی اشیای پنهان شده مهارت زیادی ندارد. کودکی که توانسته‌است چندین بار شیئ را در جای خاصی پیدا کند، باز هم به جستجو در همان محل ادامه می‌دهد حتی اگر یک بزرگ تر آن شیء را جلوی چشم کودک در جای دیگری پنهان کرده باشد. تنها حدود یک سالگی است که کودک در جایی به دنبال شیء خواهد گشت که اخرین بار آن را در آنجا دیده است و برایش مهم نیست که در دفعات پیش از بار آخر، آنها را در کجا دیده‌است.
– مرحلهٔ پیش عملیاتی (Pre-operational stage) – از ۲ سالگی تا ۷ سالگی
از حدود ۱۸ ماهگی تا دو سالگی، کودکان استفاده از سمبل‌ها را آغاز می‌کنند. کلمات سمبل هستند و می‌توانند معرف اشیا و یا گروه‌هایی از اشیا باشند. یک شیء می‌تواند معرف شیء دیگری باشد. کودک سه ساله سوار یک تکه چوب می‌شود و گمان می‌کند که اسب است و با ان دور اتاق اسب سواری می‌کند. کودکان سه و چهار ساله می‌توانند از کلمات استفاده کنند، اما کلمات و تصاویر ذهنی آنها به شیوهٔ منطقی مرتب نشده است. در مرحلهٔ پیش عملیاتی، کودک هنوز برخی قوانین یا عملیات‌های ذهنی را بلد نیست. عملیات یعنی، روشی ذهنی برای تجزیه، ترکیب، ویا تبدیل اطلاعات به شیوه‌ای منطقی. مثلاً اگر آب یک لیوان بلند و باریک را به داخل یک لیوان کوتاه و پهن بریزیم، اشخاص بالغ خواهند گفت که آب لیوان تغییری نکرده‌است زیرا می‌توانند این مراحل را در ذهنشان معکوس کنند، یعنی می‌توانند در ذهن خودشان آب را دوباره در لیوان بلند وباریک بریزند و در نتیجه به حالت نخست در بیاورند. در مرحلهٔ پیش عملیاتی کودک نمی تواند عملیات ذهنی را در ذهن خود معکوس کند و یا این کار را بسیار ضعیف انجام می‌دهد. در نتیجه به باور پیاژه، کودکان پیش عملیاتی هنوز به نگهداری ذهنی دست نیافته‌اند. نگهداری ذهنی، یعنی درک این واقعیت که مقدار یک ماده، حتی پس از عوض شدن شکل آن ثابت می‌ماند. این کودکان متوجه نمی‌شوند که مقدار آب، حتی پس از ان که از لیوان بلند وباریک به لیوان کوتاه و پهن ریخته می‌شود، یکسان باقی می‌ماند و ثابت است.
– عملیات عینی (Concrete operational stage) – از ۷ سالگی تا ۱۱ سالگی
کودک تنها بر اساس آنچه که مشاهده می کند و می تواند موضوعات را لمس کند پاسخ صحیحی می دهد اما در خصوص موضوعاتی که عینیت ندارند و ملموس نمی‌باشند یعنی موضوعات مجرد و انتزاعی توانایی ارائه پاسخ صحیح را ندارد استدلال قیاسی که در آن از دو مقدمه، نتیجه ای منطقی گرفته می شود، در این مرحله پیدا می‌شود. کودک می توانند عمل برگشت پذیری و انعطاف پذیری را به خوبی انجام دهند و به انواع مفاهیم نگهداری از جمله نگهداری وزن، طول، حجم، عدد دست پیدا کرده طبقه بندی اشیاء و موضوعات گوناگون به خوبی صورت می پذیرد درک رابطه جزء و کل نزد کودکان شناخته می شود . مطلوب‌ترین پیامد در این مرحله آن است که کودک به گونه ای سالم به قواعد احترام بگذارد و البته این را هم بداند که هر قاعده ممکن است استثنایی موجه باشد.
– عملیات انتزاعی یا صوری (Formal operational stage) – سن ۱۱ سالگی به بعد
بالاترین کیفیت شناختی نزد نوجوانان است. توانایی تفکر انتزاعی ،استدلال قیاسی را می یابد. می‌توانند مفهوم احتمالات را دریابند. مواردی چون تغییر و تفسیر ضرب المثل، فرضیه سازی، استدلال کردن بسیار، کاربرد فراوان دارد. نوجوانان می توانند پیرامون سئوالات گوناگون که حتی عینیت ندارد به تفکر بپردازد. همه ی نوجوانان در زمانی واحد و به میزان یکسان به مرحله ی عملیات صوری نمی رسند وبرخی، ممکن است اصلاً به مرحله‌ی تفکر عملیاتی صوری نرسند .
منبع
سایت ویکی پدیا
