ارتباط شنیدن با رشد عصب شنوایی

ارتباط شنیدن با رشد عصب شنوایی

 

احتمالاً مهمترین جنبۀ رشدی در کودک انسان، کسب و یادگیری زبان گفتاری می باشد. همچنین یادگیری زبان گفتاری دروازه ای است برای ورود به دنیای ارتباطات موفق و تعاملات اجتماعی که برای زندگی روزمره ضروری است و جهت طی شدن طبیعی این روند، کودک باید از شنوایی نرمال و یا به طور مناسب تقویت شده برخوردار باشد.

هر کدام از اعصاب بدن شامل رشته های عصبی زیادی است که در بدو تولد به صورت نابالغ بوده و به مرور که تحریکات حسی و حرکتی مربوط به خود را منتقل می کنند بالغ می گردند. روند بلوغ عصب، پلاستی سیتی نامیده می شود. هر رشته عصبی سه قسمت دارد آکسون، تنه و دندریت، آکسونها و دندریت ها با هم اتصال پیدا می کنند که به محل این اتصال، سیناپس گفته می شود. در عصب شنوایی که موضوع بحث ما می باشد، با دریافت پیامهای عصبی از حلزون و کارکرد این سیناپس ها تعداد آنها به مرور افزایش پیدا می کند که به این روند، شبکه سازی (Netwoking) گفته می شود. افزایش تعداد سیناپسها باعث افزایش سرعت انتقال پیام عصبی می گردد که این امر نیز به نوبه خود موجب افزایش تمایز فرکانسی و قدرت درک گفتار می شود. در صورت عدم کارکرد حلزون در ماهها و سالهای اول پس از تولد و عدم دریافت پیامهای عصبی توسط عصب شنوایی، این روند به صورت کامل طی نشده و عصب به اصطلاح نابالغ می ماند. لازم به ذکر است که انجام پلاستی سیتی عصب زمان محدودی دارد و هر چه تحریکات صوتی دیرتر به عصب برسد این روند ناقص تر طی خواهد شد. پس در اینجا اهمیت دریافت سمعک و مداخله توانبخشی زودهنگام مشخص می گردد. در مواردی که تشخیص کم شنوایی کودک و دریافت سمعک به تعویق می افتد، کودک با تقویت سمعک، اصوات را می شنوند ولی در درک گفتار محدودیت دارد. پس از ارائه این مقدمه کوتاه، در اینجا به مرور یک سری متون در زمینه روند بلوغ عصب یا پلاستی سیتی می پردازیم.

 

 پلاستی سیتی عصب شنوایی

در طول دهه های اخیر، محققین به یافته های جدیدی در زمینه رشد و تکامل اولیۀ مغز و سیستم عصبی دست یافته اند. تکنولوژی های برتری همچون اسکن های مغزی دقیق و نقشه برداری های مغزی (Brain Mapping  ) کمک کرده اند تا روند رشد مغز با جزئیات بیشتری روشن شود. یکی از یافته های مهم توسط این تکنولوژی ها این است که رشد و تکامل مغز که در ۱۲ ماه اول زندگی کودک اتفاق می افتد، بسیار وسیعتر و گسترده تر از آن چیزی است که تا کنون تصور می شد. از اواخر دهۀ ۱۹۵۰ ثابت شد که، مغز یک اندام جامد و سخت نیست بلکه یک عضو نرم و قابل انعطاف می باشد که بر اساس ورودی های حسی و حرکتی، قابلیت برنامه ریزی خود را دارد، پدیده ای که از آن به عنوان پلاستی سیتی مغز نام برده می شود. نورونهای قشر مغز در طول سه سال اول زندگی بالغ می شوند و پس از آن ساختار عمومی مغز تغییر قابل توجهی نمی یابد. در نظر گرفتن این حقایق، اهمیت مداخله زودهنگام را برای همه ما روشن می سازد.

 

از همان ابتدا سلولهای مغزی به صورت سریعی ازدیاد پیدا می کنند و ارتباطاتی با سلولهای مجاور  برقرار می کنند که تا آخر عمر پابرجا خواهد ماند. در هفته ششم جنینی، مغز جنین به اندازه کل بدن اوست و توسط شبکه وسیعی از عروق خون دهی می شود. در این زمان مغز نورونهای(سلولهای عصبی) زیادی را تولید می کند که واقعاً به آنها نیازمند است. همزمان که نورونها سیگنالهای الکتریکی را منتقل می کنند، توسط این مسیرهای عصبی که با هم همکاری می کنند،گذرگاههای سیستماتیک شکل می گیرند. نورونهای تحریک شده آکسونهای بلندی را تولید می کنند که آنها نیز به نوبۀ خود شاخه های مضاعف ایجاد کرده و با نورونهای بسیاری اتصال برقرار می کنند. تئوری های جدید اینچنین اظهار می کنند که انتقال پیامهای الکتریکی، این گذرگاههای عصبی را تقویت می کنند در حالیکه نورونهای دیگر که تحریک الکتریکی دریافت نمی کنند، دچار آتروفی (تحلیل) شده و در نهایت از بین می روند. ساختار مغز در سالهای اولیه زندگی، نورونهای اضافی و نیز اتصالاتی را که عملکرد پایین یا عدم عملکرد دارند، حذف می کند. در سالهای اولیه زندگی انفجاری در تعداد اتصالات نورونها رخ می دهد و هر کدام از میلیاردها نورون مغزی با هزاران نورون دیگر ارتباط برقرار می کند. افزایش فعالیت الکتریکی ساقۀ مغز و کورتکس مغز که توسط انتقال جریان حسی رخ می دهد، مدارات مغزی را به دقت تنظیم کرده (Fine Tuning  ) و تعیین می کند که کدام اتصالات باید ابقا گشته و کدام ها باید از بین بروند(Chugani,1993).

 

بررسی نتایج نقشه برداری مغزی (Brain Mapping  ) نشان می دهد که الگوهای بیوشیمیایی موجود در مغز یک کودک یک ساله به لحاظ کیفی با الگوهای مغز یک جوان بالغ مشابه می باشد. اطلاعات الگوهای مغزی قبل از تولد کامل میشوند، ولی بلوغ مغز پروسه ای است که نیاز به زمان دارد. رویداد بعدی که در مغز رخ می دهد، تشکیل اتصالات بین نورونهای مغزی است تا نقشه فیزیکال مغزی را تشکیل دهند که پیش زمینه ایجاد روند یادگیری می باشد. تخمین زده می شود که در سیستم عصبی به ازاء هر نورون ۱۵۰۰۰ عدد اتصالات یا سیناپس وجود دارد. در ماههای اول پس از تولد این روند با سرعت حیرت آوری باعث     ۲۰برابر شدن سیناپسها می شود و تعداد آنها از ۵۰ تریلیون به ۱۰۰۰ تریلیون می رسد (Chugani , Phelps & Mazziota , 1987; Kolb , 1989).

 

اگرچه نوزاد از همان ابتدا می تواند لمس کند، ببیند، بشنود و بو استشمام کند، ولی در این مرحله این حس ها هنوز تا حدی مبهم می باشند و به صورت غریزی و رفلکسیو عمل می کنند نه انتخابی. در  روزها، هفته ها و ماههای اول پس از تولد فعالیت انتقال پیامهای حسی توسط رشته های اعصاب، موجب تحریک اتصالات عصبی از ساقه مغز تا منطقه مناسب در قشر مغز می گردد. نتیجه این فعالیت های حسی اولیه، آن حرکاتی است که ما از نوزاد نرمال با افزایش سن انتظار داریم. برای مثال نوزاد ۲ ماهه به اشیاء چنگ می زند، در ۴ ماهگی فعالیتهای پیچیده مورد نیاز جهت مکان یابی اصوات در فضا آغاز می گردد، در ۶ ماهگی نوزاد قادر به تشخیص و تقلید واکه هایی که پیش نیاز تولید گفتار هستند، می باشند و در ۱۲ ماهگی نتایج شکل گیری و آمادگی گذرگاههای عصبی جهت تولید اولین کلمات مشهود است که این نیز نشانگر آغاز زبان بیانی می باشد.

 

بررسی های علمی نشان داده است که تکامل اولیه مغز، بیش از آنچه که فبلاٌ تصور میشد، تحت تأثیر عوامل محیطی قرار دارد و همچنین این تأثیرات می توانند در دراز مدت نیز باقی بمانند. شرایط محیطی قبل از تولد نه تنها تعداد سلولهای عصبی مغز و نیز تعداد اتصالات آنا را تحت تأثیر قرار می دهد، بلکه بر روی نوع سیستم شبکه ای آنها نیز تأثیرگذار است. بری مثال مشخص شده است که تغذیه نامناسب در دوران جنینی و نیز طی سالهای اولیه زندگی به صورت جدی بر روی تکامل مغز تأثیرگذار است.تغذیه نامناسب در این دوران ممکن است به گروهی از اختلالات عصب شناختی و رفتاری نظیر اختلالات یادگیری و کم توانی ذهنی منجر گردد.سایر تغییرات مضر در محیط جنینی، سوء مصرف مواد توسط مادر یا عفونتهای ویروسی می توانند اختلال در کوک دقیق رشد مغزی را سبب شده و منجر به صرع و یا احتمالاً اوتیزم شوند. بنابراین مراقبتهای قبل از تولد بسیار حیاتی و ضروری می باشند(Carnegie Corporation , 1994).

 

Sininger , Doyle & moore (1999)  بررسی های آزمایشگاهی جهت اثبات نظریه پلاستی سیتی سیستم شنیداری را انجام دادند. بررسی ها بر روی حیوانات آزمایشگاهی نشان می دهد که عصب شنوایی در حال رشد، هسته های ساقه مغز و یز قشر شنوایی در مغز، قابلیت تغییر در طول روند رشد و تکامل نرمال و نیز در طول دوره هایی که ورودی های صوتی به گوش دچار اختلال می گردند(نظیر موارد وجود کم شنوایی) را دارند. شواهد بالینی نشان می دهد که بازسازی ورودی حسی شنوایی پس از تشخیص محرومیت شنوایی (کم شنوایی)، البته تنها در مراحل اولیه رشد عصب شنوایی، می تواند باعث آغاز پلاستی سیتی عصب شنوایی شده و روند آثار مخرب محرومیت شنیداری را تا حدود زیادی متوقف کند. این تحقیق مهم، این فرضیه را که برای مداخله درمانی و شروع روند پلاستی سیتی یک دوره بحرانی و محدود وجود دارد، اثبات می نماید.

 

این یافته های فیزیولوژیک که بر اساس نوروساینس (علم اعصاب) مدرن اثبات شده اند، اهمیت مداخله درمانی زودهنگام را تأئید می کنند. اگرچه سیستم عصبی افراد بالغ همراه با یادگیری مهارتها و نظریات جدید، ارتباطات سیناپسی جدیدی را ایجاد می کند، ولی مغز دوباره قادر به همانند سازی و مقایسه اطلاعات به سرعت و دقت ۳ سال اول زندگی نخواهد بود.

 

 

منابع:

۱-  Hearing in Children . Jerry L. Northern , Marion P. Downs

۲ – Ross H. Rosser PHD Aud , Michael Valente PHD Audو Holly Hosford dunn PHD Aud